اگرچه در چند دهه گذشته شاهد روند افزایشی تعداد عناوین و شمارگان چاپ کتاب در بازار نشر هستیم، اما جدای از پایین بودن کیفیت و افزایش سعودی قیمتِ کتابهای منتشر شده، از نظر کمی نیز در مقایسه با جامعه جهانی وضعیت مناسبی نداریم.
به گزارش چاپ و نشر به نقل از ایرنا، یکی از معدود گزارش‌های آماری مرتبط با بازار نشر در ایران که می‌توان به آن استناد کرد، همزمان با چهلمین سال پیروزی انقلاب اسلامی از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی منتشر شد. این آمار، ارقام قابل تاملی درباره وضعیت نشر کتاب و نویسندگی در ایران، در چهار دهه گذشته ارایه می‌دهد. اگر چه این آمار نشان از افزایش کمی نشر طی چهل سال گذشته دارد، نمی تواند حاکی از اتفاقات مثبت کیفی در این حوزه باشد.
آمار نشر در چهار دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی
بر اساس آمار یاد شده تعداد پدیدآورندگان کتاب از دهه اول تا دهه چهارم پس از انقلاب از ۲۶ هزار و ۹۷۸ پدیدآور به ۶۰۴ هزارو۷۸۱ پدیدآور افزایش یافته است.
هرچند این اعداد و ارقام در ظاهر خوش‌آیند به نظر می‌رسد، اما باید به این نکته نیز توجه کرد که چه تعداد از افراد حاضر در این فهرست، پدیدآور کتاب به معنای واقعی کلمه هستند. شاید اگر در این زمینه امکان پژوهشی دقیق‌تر فراهم بود به برخی از واقعیت‌های موجود در صنعت نشر ایران در حال حاضر پی می‌بردیم که تا اندازه‌ای این آمار را زیر سوال می‌برد.
در بخشی دیگر از این گزارش، تعداد عناوین کتاب‌ها در چهار دهه پس از انقلاب به صورت مقایسه‌ای ارایه شده است. در این زمینه این تعداد از ۳۵ هزارو ۲۵عنوان کتاب در دهه نخست انقلاب اسلامی به ۷۲۶هزارو ۸۶۰ عنوان در دهه چهارم افزایش یافته است.
در این میان این باور کارشناسان بر این است که نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت که اگرچه تعداد عناوین کتابهای منتشر شده به ویژه در یک دهه گذشته افزایش داشته است اما یقینا تعداد آثار منتشر شده‌ای که قابل توجه و قابل تامل باشد انگشت‌شمار است؛ موضوعی که شیب صعودی نشر در چهار دهه گذشته را به چالش می‌کشد و نشان می‌دهد که این رشد به رشد کیفی بازار نشر منجر نشده است.
کاهش ۲۲ درصدی آمار نشر در فروردین ماه امسال
اگرچه در چند سال گذشته آمار نشر کتاب روند رو به رشدی داشته، اما تعداد آثار منتشرشده در فروردین ماه امسال از کاهشی قابل توجه حکایت دارد. در این ماه ۲هزار و ۶۲۴عنوان کتاب منتشر شده است که در مقایسه با ۳۳۵۰ عنوان کتاب در دوره زمانی مشابه سال گذشته، ۲۲ درصد کاهش داشته و در همین بازه زمانی تعداد کتابهای عمومی نیز با کاهش ۲۷درصدی روبه‌رو شده است.
گفتنی است از میان کتابهای انتشار یافته در فروردین ماه امسال، شمار کتابهای تالیفی هزار و ۵۸۵عنوان و شمار کتابهای ترجمه هزار و ۳۹عنوان بوده است. همچنین، ناشران تهرانی دو هزار و ۴۵۲ عنوان کتاب و ناشران شهرستانی ۱۷۲ عنوان کتاب منتشر کرده‌اند. لازم به ذکر است که هزار و ۵۵۸ عنوان کتاب چاپ اولی و هزار و ۶۶ عنوان تجدید چاپ منتشر شده است. ناشران در استان‌های تهران ۹۳درصد، خراسان رضوی ۴درصد، البرز ۱ درصد و دیگر استان‌ها ۲درصد از انتشار کتاب را به خود اختصاص داده‌اند. در بخش کودک و نوجوان نیز ۵۷۲ عنوان کتاب منتشر شده که در مقایسه با ۶۷۵ عنوان کتاب منتشر شده در سال گذشته ۱۵ درصد کاهش داشته است.
میانگین شمارگان کتابهای فروردین امسال، هزار و ۸۷نسخه بوده که در مقایسه با مدت زمانی مشابه سال گذشته ۲۷ درصد کاهش نشان می‌دهد.
اما قیمت کتاب مانند سال گذشته روند صعودی را طی کرده و در فروردین ماه ۹۸ میانگین قیمت هر کتاب ۲۳هزار و ۷۱۱ تومان بوده که در مقایسه با ماه مشابه سال گذشته که حدود ۱۷ هزار و ۴۷۰ تومان بوده است، شاهد ۳۶درصد رشد هستیم.
کتابهای منتشرشده در بازه زمانی یک ماهه فروردین ماه ۱۳۹۷ از سوی ۵۰۴۰ پدیدآورنده انتشار یافته که از این تعداد ۱۵۱۹ نفر زن و مابقی مرد بوده‌اند. همچنین در همین دوره زمانی در سال ۹۸ تعداد ۳۴۰۰ پدیدآورنده فعالیت داشته‌اند که از این تعداد ۲۱۳۶ نفر مرد و ۱۲۶۴ نفر زن بودند.
مقایسه آمار نشر کتاب در ایران و جهان
بر اساس آمارها، روزانه بالغ بر ۵ هزار عنوان کتاب در جهان چاپ می‌شود. در این میان کشور آمریکا یکی از پرچمداران این حوزه است. صنعت نشر طی سال‌های اخیر در آمریکا، رشد قابل ملاحظه‌ای داشته و این کشور تنها در سال ۲۰۱۰، ۵/۱ میلیارد دلار از فروش کتابهای الکترونیکی به دست آورده و در مجموع درآمدی ۱۵ میلیارد دلاری داشته است. بر اساس آمار بوکر (Bowker) در کنار رشد فوق العاده فروش کتابهای الکترونیک در سال ۲۰۱۱ رشد کتابهای کاغذی نیز قابل توجه بوده است. بیشترین ژانر کتابی که موجب این رشد شده کتابهای درسی با ۲۰ درصد رشد، موسیقی، فلسفه و روان‌شناسی هر دو با ۱۴ درصد رشد، دین با ۱۲ درصد رشد، کتابهای جوانان، بیوگرافی، کتابهای مدیریتی و تجاری هم هر کدام ۱۱ درصد رشد داشته‌اند. با این حال رشد اصلی متعلق به کتابهای داستانی بوده که پس از چندسال روند نزولی، رشد ۱۳ درصدی به خود دیده است. متوسط قیمت کتاب در آمریکا برای کتابهای داستانی در همان سال، بین ۱۶ تا ۲۷ دلار (بسته به کیفیت جلد و کاغذ) و برای کتابهای غیر داستانی ۲۰ تا ۲۶ دلار است. آمریکا همچنین دارای ۶ ناشر بزرگ مانند «مک گرو هیل»،۴۰۰ ناشر متوسط و ۸۶ هزار ناشر کوچک و خود انتشار است و سالانه ۲ نمایشگاه بزرگ کتاب، یکی در واشنگتن و یکی در نیویورک برگزار می‌کند.
بعد از آمریکا، انگلیس، چین و روسیه، جایگاه بعدی در صنعت‌نشر جهانی متعلق به آلمان است. درآمد سالانه بازار نشر در آلمان بیش از ۱۰ میلیارد یورو است، روند رو به رشدی که کمی بیش از یک دهه گذشته آغاز شده و کماکان ادامه دارد.
در این میان کشور هند نیز از آن بازارهای پر پتانسیل در حوزه نشر است. هند ۱۶ هزار ناشر دارد و سالانه حداقل ۵ نمایشگاه کتاب بزرگ در آن برگزار می‌شود. همچنین تنها کشوری است که به ۱۸ زبان دنیا در آن کتاب چاپ می‌شود و بعد از آمریکا و انگلستان بیشترین تعداد کتاب انگلیسی در جهان را چاپ می‌کند. هند همچنین در سال‌های اخیر سالانه حدود ۸۲ هزار عنوان کتاب چاپ می‌کند که در این بین ۴۰ درصد آن به زبان انگلیسی چاپ می‌شود.
به طور کلی و بر اساس یکی از تازه‌ترین گزارش‌های اتحادیه بین‌المللی ناشران، کشورهای آمریکا، چین، انگلیس، فرانسه، آلمان، برزیل، ژاپن، اسپانیا، ایتالیا و کره‌جنوبی ۱۰ کشور برتر تولیدکننده کتاب در جهان معرفی شده‌اند. در این میان اگرچه ایران در لیست ارایه شده از سوی اتحادیه بین المللی ناشران در مقایسه با برخی کشورها چون ترکیه، عراق و عربستان از جایگاه بالاتری برخوردار است، اما واقعیت‌های موجود در بازار نشر ایران نشان می‌دهد که این صنعت برای رشد واقعی خود که بیشتر به رشد کیفی معطوف است نیازمند توجه بیشتر ناشران و حمایت‌های بیشتر دولتی است؛ حمایت هایی که از بار هزینه‌های سنگین بر دوش ناشران بکاهد و آنان را برای ادامه مسیر و ارایه عملکردی کیفی‌تر یاری کند.
