کارشناسان حوزه نشر معتقدند؛ «پیش‌فروش کتاب» از سوی ناشران هرچند راهی برای تأمین سرمایه و تبلیغ است اما در عمل با ایجاد رقابت نابرابر، حذف کتابفروشی‌ها، کاهش مراجعه مخاطبان به یک تهدید جدی برای بقای کتابفروشان تبدیل شده است.
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از ایبنا، پیش‌فروش کتاب؛ ابزاری مؤثر برای تأمین مالی، جذب مخاطب و تبلیغ آثار جدید شناخته می‌شود. این شیوه، به‌ویژه در شرایط رقابتی بازار نشر، برای ناشران فرصت‌هایی اقتصادی فراهم می‌آورد و امکان پیش‌بینی تقاضا را تسهیل می‌کند. با این حال، پیامدهای این روند برای کتابفروشان؛ بخش مهمی از زنجیره توزیع و عرضه کتاب، چندان مثبت نیست.
گسترش مستقیم پیش‌فروش کتاب موجب می‌شود کتابفروشان از چرخه فروش حذف شوند و با کاهش مراجعه مخاطبان و شدن حاشیه سود، همچنین انباشت کتاب‌های فروش‌نرفته مواجه شوند. این پدیده نه‌تنها تعادل اقتصادی در بازار کتاب را به‌هم می‌زند؛ بلکه نقش فرهنگی و اجتماعی کتابفروشی‌ها به‌عنوان محل تعامل، نقد و کشف آثار جدید را نیز تضعیف می‌کند.
در نتیجه، هرچند پیش‌فروش کتاب برای ناشران ابزاری سودمند است، برای کتابفروشان چالشی جدی محسوب می‌شود و نیازمند بازنگری در سیاست‌های توزیع و حمایت از شبکه فروشگاه‌های کتاب است تا سلامت و پویایی صنعت نشر حفظ شود.
برخی از فعالان حوزه نشر به‌خصوص در حوزه فروش کتاب بر این باورند که پیش‌فروش کتاب ازسوی ناشران، اگرچه می‌تواند برای خود ناشر و حتی نویسنده جذاب باشد اما برای کتابفروشان آسیب‌ها و چالش‌های مشخصی به همراه دارد؛ مثل دور زدن شبکه توزیع و فروشگاه‌ها، کاهش انگیزه مشتری برای خرید از کتابفروشی‌ها، ایجاد رقابت نابرابر، تضعیف تنوع عرضه در کتابفروشی‌ها، و کاهش نقش فرهنگی کتابفروشی‌ها.
یک موازی‌کاری!
در زنجیره فعالان حوزه‌های مختلف صنعت نشر، غیر از ناشر، موزع و کتابفروش نیز به‌عنوان حلقه‌های میانی، نقشی حیاتی در توزیع مویرگی کتاب‌ها در سراسر کشور دارند. در این میان اگرچه نقدهایی به برخی عملکردها در چرخه تولید، توزیع و فروش کتاب وجود دارد اما برخی اقدامات خُرد و بدون پشتوانه کارشناسی، آسیب‌های زیادی برای همه این چرخه به همراه دارد.
عباس حق‌روستا، مدیر پخش «کتاب سرزمین» درباره پیش‌فروش کتاب از سوی ناشران به مردم معتقد است؛ اینکه ناشر ترجیح دهد کتاب تازه منتشر شده خود را در سایت یا صفحه‌های مجازی، پیش‌فروش کند، کما اینکه هر بهانه‌ای هم داشته باشد، اصلاً خوب نیست و این موضوع موجب دلسردی کتابفروشان می‌شود؛ چون باید در طول سال کتاب‌هایی که درجه دوم و سوم خرید مخاطبان دارد را بفروشند که اغلب در قفسه‌هایشان می‌ماند و خاک می‌خورد.
او با بیان اینکه استمرار این روند به چرخه نشر آسیب می‌زند، ادامه داد: خُرده‌فروشی و کار موازی با فعالیت کتابفروشان به نوعی دخالت در کار کتابفروشان است و در بلندمدت کتابفروشان را دچار بحران می‌کند و زنجیره‌های مرتبط با صنعت نشر هم از آن آسیب می‌بینند.
حق‌روستا، با اشاره به فعالیت برخی ناشر – کتابفروش‌ها در این روند، افزود: قضیه درباره این گروه از فعالان حوزه نشر فرق دارد، آن‌ها از امکانات و زمینه‌ای که برایشان فراهم است استفاده می‌کنند و جلسات امضای کتاب و رونمایی هم می‌گیرند اما اینکه ناشری چاپ نخست کتابش را با تخفیف زیاد در سایت بفروشد و چاپ دوم را به کتابفروش بدهد، کار درستی نیست.
به گفته وی، این موضوع پیش از این در تعاونی توزیع‌کنندگان کتاب مطرح شده بود و همه اعضا به توافق مکتوبی رسیدند که براساس آن، تخفیف بیشتر از ۱۰ درصد برای فروش آنلاین یا حضوری نباید باشد و هر گروهی غیر از آن انجام داد، بدعهدی و بی‌پیمانی است. چندین بار در تعاونی روی این موضوع صحبت کردیم و قرار پابرجاست.
حق‌روستا، با بیان اینکه قرار بود این رویه را برای فروشگلاه‌های آنلاین و سایت‌ها هم پیش ببریم، گفت: راهکارها و اهرم مهار را هم در این روند بررسی کرده بودیم اما به دلیل بروز جنگ ۱۲ روزه و وضعیت اقتصادی اجرایی شدن آن را متوقف کردیم.
او در بخش پایانی صحبت‌هایش تاکید کرد: پیش‌فروش کتاب از سوی ناشر با مشارکت کتابفروش خوب است، در غیر این صورت اشتباه است.
مخالفان
دلیل اصلی مخالفت‌ها با پیش‌فروش کتاب این است که وقتی ناشر به‌طور مستقیم از طریق پیش‌فروش، کتاب را به دست مخاطب می‌رساند، کتابفروشان از چرخه فروش حذف می‌شوند و همین مسئله موجب کاهش نقش واسطه‌های فرهنگی مستقل می‌شود. همچنین اغلب ناشران به دلیل در اختیار داشتن نسخه اصلی و سود بیشتر، می‌تواند تخفیف‌های بیشتری در پیش‌فروش بدهد. این چیزی است که کتابفروشان قادر به رقابت با آن نیستند، چون حاشیه سودشان محدودتر است.
از سوی دیگر شاید بسیاری از مخاطبان ترجیح دهند کتاب را با امضای نویسنده، تخفیف ویژه یا بسته تبلیغاتی از ناشر بخرند و در نتیجه، مراجعه به کتابفروشی‌ها کمتر می‌شود. اگر کتاب‌های پُرفروش پیشاپیش از سوی ناشران مستقیم فروخته شوند، کتابفروش ناچار می‌شود خلاء فروش خود را با کتاب‌های کم‌مخاطب‌تر پُر کند و این مسئله هم گردش مالی او را کاهش می‌دهد و هم جذابیت کتابفروشی برای مشتریان کمتر می‌شود.
موافقان
به‌نظر می‌رسد پیش‌فروش کتاب‌ها اگر شفاف، محدود و با تعهد به زمان‌بندی دقیق باشد، می‌تواند به صنعت نشر کمک کند اما اگر ضرفا به ابزاری برای جمع‌آوری پول در زمانی کمتر تبدیل شود، اعتماد مخاطب و پایداری بازار نشر را تهدید می‌کند. برخی از کارشناسان حوزه نشر بر این باورند که با پیش‌فروش کتاب‌ها، ناشر می‌تواند بخشی از هزینه‌های چاپ، تبلیغات یا توزیع را از محل پیش‌فروش تأمین کند، بدون اینکه مجبور شود سرمایه زیادی از ابتدا صرف کند؛ در این صورت زمانی که پیش‌فروش موفق باشد، ناشر می‌فهمد چه میزان تقاضا برای کتاب وجود دارد و شمارگان خود را دقیق‌تر تنظیم می‌کند؛ بنابراین ناشر می‌تواند جلوی چاپ اضافی و هزینه‌های مازاد را در فرآیند چاپ و انتشار کتاب بگیرد.
بیشتر بخوانید: آیین پاسداشت دهمین سالروز درگذشت عبدالرحیم جعفری، امیرِ کبیرِ نشر برگزار شد
از سوی دیگر پیش‌فروش موجب می‌شود، کتاب پیش از ورود به بازار مورد توجه قرار بگیرد، رسانه‌ای شود و مخاطب منتظر انتشار آن بماند، وقتی ناشر نشان دهد که کتاب پیش‌فروش زیادی داشته، راحت‌تر می‌تواند آن را در کتابفروشی‌ها و شبکه توزیع، به اصطلاح جا بیندازد.
منافع کتابفروشان هم در نظر گرفته شود
سراغ مسعود درودی، مدیر کتابفروشی دانشمند، با اشاره به چالش‌ها و مشکلاتی که در صنعت نشر، به‌خصوص کتابفروشی وجود دارد، گفت: متاسفانه اقتصاد نشر هم مانند تمام بخش‌های اقتصاد کشور دچار مشکلات عدیده‌ای است؛ یکی از آن‌ها «خطای نزدیک‌بینی در بازاریابی» است. در ایران ذهنیت عجیبی در بین ناشران داریم با این مضمون که «کتاب خودم است و به هر صورت که صلاح بدانم می‌فروشم.»
او ادامه داد: این منطق یعنی حذف کتابفروش؛ اما اگر منصف باشیم، می‌دانیم که کتابفروش بخش مهمی از زنجیره عرضه کتاب است و حذف او بدون شک به ناشر هم در آینده نه‌چندان دور لطمه بزرگی خواهد زد.
درودی، با بیان اینکه متاسفانه پیش‌فروش کتاب هم در امتداد کارهایی مانند فروش مستقیم ناشر با تخفیف یا در اختیار قرار دادن کتاب به سایت‌هایی که اساس فروش‌شان بر مبنای تخفیف است، انجام می‌شود، افزود: با این کار فقط منافع کوتاه‌مدت ناشر در این موضوع در نظر گرفته شده است، در برخی کشورها برای کتاب‌های نویسندگان معروفی که مردم برای هرچه زودتر تهیه کردن کتاب‌هایشان هیجان دارند، پیش‌فروش، امری مرسوم است اما همزمان و مثلاً پس از آماده شدن کتاب، ناشر در سایتش کتاب را با تخفیف نمی‌فروشد.
به گفته وی، متاسفانه ناشران ایرانی در الگوبرداری از ایده‌های ناشران سایر کشورها فقط بخش‌هایی که تامین‌کننده منافع خودشان است را پیاده می کنند نه همه آن را.
و ناامیدی در کسب و کار
کتابفروشی فقط محل فروش کتاب نیست؛ محل دیدار، گفت‌وگو و کشف آثار تازه است. وقتی پیش‌فروش مستقیم رونق می‌گیرد، این نقش اجتماعی و فرهنگی کتابفروشان تضعیف می‌شود. گاهی نیز کتابفروش پس از مدتی با این مشکل روبه‌رو می‌شود که نسخه‌ای از کتاب که جدید به قفسه‌اش رسیده، پیش‌تر به دست بسیاری از خوانندگان از طریق پیش‌فروش رسیده است؛ در نتیجه بخشی از موجودی او بدون مشتری می‌ماند.
مهدی کاکولی، مدیر کتابفروشی کلبه کتاب نیز در این زمینه معتقد است؛ وقتی ناشر، کتاب تازه خود را پیش‌فروش می‌کند، در عمل کتابفروش را نادیده می‌گیرد، بسیاری از کتابفروشان، ویترین یا بخشی از قفسه‌های خود را به تازه‌های نشر اختصاص می‌دهند. حال اگر ناشر بخواهد کتاب جدید خود را پیش‌فروش کند این کار قطعاً به کتابفروشان آسیب می‌رساند.
وی با بیان اینکه متاسفانه چند وقتی است برخی ناشران حتی قبل از اینکه تازه‌ها را به مراکز پخش بدهند از طریق بلاگرها تبلیغ می‌کنند و یکی دو چاپ نخست کتاب خود را از سوی همان‌ها هم می‌فروشند، افزود: نتایج این شیوه فروش مستقیم این است که کتابفروشان از کسب و کار خود ناامید شده و یا به فروش محصولات متفرقه روی آورند، اکنون کتابفروشی‌های بسیاری در سراسر کشور با ارتباط مستقیمی که با خریدار دارند به معرفی کتاب‌ها می‌پردازند و اعتماد آنان را جلب کرده و چراغ مطالعه را روشن نگه می‌دارند.
به گفته کاکولی، کتابفروشی‌های هر شهر، بخشی از فضای فرهنگی آن شهر هستند. حیف است که برخی ناشران به جای اینکه هر کتابفروشی را یک نماینده برای نشر خود بدانند و از آن حمایت کنند، تنها به خاطر اندکی سود بیشتر، آنان را نادیده بگیرند.
نویسنده: ساره گودرزی
