مقاله پیش رو به تحلیل عملکرد صادرات ایران در حوزه محصولات کاغذی و پلیمری در سال ۱۴۰۲ می‌پردازد. با توجه به نقش کلیدی این محصولات در توسعه اقتصادی و صنعتی کشور از طریق صادرات پایدار محصولات با ارزش‌افزوده بالا، ارائه چنین تحلیل‌هایی برای تصمیم‌گیری استراتژیک از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. داده‌ها از منابع معتبر، ازجمله گمرک جمهوری اسلامی ایران، گردآوری و تحلیل شده‌اند.
دسته‌بندی محصولات صادراتی
محصولات پلیمری به‌صورت کلی با توجه به کاربرد به پنج دسته محصول تقسیم‌بندی شده‌اند که اطلاعات تجاری برای هر دسته به شرح زیر است.
– فیلم‌های بسته‌بندی
حجم کل صادرات: ۲۹۳ میلیون دلار
سهم کشورهای همسایه: ۲۸۲ میلیون دلار
سهم کشورهای منطقه اوراسیا: ۵۲ میلیون دلار
مقاصد اصلی: عراق، ترکیه، امارات، روسیه، ارمنستان
این دسته، بزرگ‌ترین سهم صادراتی ایران در حوزه چاپ و بسته‌بندی را به خود اختصاص داده و به دلیل مصرف گسترده در صنایع غذایی، دارویی و کشاورزی، جایگاه استراتژیکی دارد. بازار عراق با بیش از ۷۴ میلیون دلار، ترکیه با حدود ۳۶ میلیون دلار و امارات با بیش از ۳۱ میلیون دلار در صدر مشتریان این بخش قرار دارند.
– محصولات خانگی پلاستیکی (ظروف یک‌بارمصرف)
صادرات: ۲۲۳ میلیون دلار
کشورهای هدف: عراق، افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، آذربایجان
بازار عراق به‌تنهایی بیش از ۱۱۵ میلیون دلار از این صادرات را جذب کرده است. کیفیت تولید داخلی در کنار مزیت قیمت‌گذاری باعث شده بازارهایی مانند افغانستان (حدود ۱۴ میلیون دلار) و پاکستان (بیش از ۱۱ میلیون دلار) نیز رشد قابل‌توجهی داشته باشند.
– بسته‌بندی انعطاف‌پذیر
صادرات: ۱۵۶ میلیون دلار
کشورهای همسایه: ۱۵۵ میلیون دلار
منطقه اوراسیا: ۲۹ میلیون دلار
مقاصد اصلی: عراق، ترکیه، ارمنستان، روسیه
بسته‌بندی انعطاف‌پذیر (Flexible Packaging) یکی از پرکاربردترین دسته‌ها در صنعت غذایی و بهداشتی است. عراق با بیش از ۵۷ میلیون دلار، ترکیه با ۲۵ میلیون دلار و ارمنستان با هشت میلیون دلار از مهم‌ترین بازارهای این دسته هستند.
– ظروف صنعتی (پریفرم، بطری، درپوش و حمل‌کننده)
صادرات: ۱۴۰ میلیون دلار
کشورهای هدف: عراق، افغانستان، پاکستان
بازار عراق با سهم حدود ۹۸ میلیون دلار، در این دسته نیز رتبه اول را دارد. این محصولات بیشتر در صنایع آب، لبنیات و مواد شوینده کاربرد دارند و بازارهای منطقه‌ای به دلیل دسترسی نزدیک و مصرف بالا، بسیار جذاب هستند.
– لیبل و نوارچسب
صادرات: ۵.۵ میلیون دلار
کشورهای هدف: عراق، ترکیه، ارمنستان
این دسته هنوز ظرفیت بالایی برای رشد دارد. بازار عراق بیش از سه میلیون دلار از این سهم را به خود اختصاص داده است. با توجه به نیاز صنعت لجستیک و حمل‌ونقل، توجه به این دسته در بازارهای صادراتی نوظهور مانند آسیای میانه اهمیت دارد.
محصولات کاغذی
در این زمینه اطلاعات ذکر شده در سه دسته تقسیم و گردآوری شده‌اند که جزئیات آن به شرح زیر بیان شده است.
– جعبه‌ها و کیسه‌ها
صادرات: ۳۹.۶ میلیون دلار
کشورهای هدف: عراق، افغانستان، ارمنستان، روسیه
عراق با ۱۲.۵ میلیون دلار و افغانستان با ۱۰ میلیون دلار در رتبه‌های نخست قرار دارند. افزایش تقاضا برای بسته‌بندی‌های سازگاربامحیط‌زیست و کاغذی، به‌ویژه در صنایع غذایی و بهداشتی، فرصت رشد بالایی ایجاد کرده است.
– ظروف کاغذی
صادرات: ۱.۴۶ میلیون دلار
کشورهای هدف: افغانستان، عراق
اگرچه عدد کلی نسبتاً پایین است اما نشان‌دهنده شروع یک بازار در حال رشد برای ظروف سازگاربامحیط‌زیست و یک‌بارمصرف است. تمرکز بر این بازار می‌تواند مزیت‌های بلندمدت به همراه داشته باشد.
– لیبل کاغذی
صادرات: ۱۳۰ هزار دلار
کشورهای هدف: عراق، ترکیه
با وجود حجم کم، این بخش در صورت ارتقای طراحی و کیفیت چاپ، می‌تواند در بسته‌بندی صادراتی صنایع مختلف مورد استفاده قرار گیرد.
تحلیل مناطق صادراتی
– کشورهای همسایه
بیش از ۹۹ درصد صادرات صنعت چاپ و بسته‌بندی ایران به کشورهای همسایه انجام می‌شود.
کشورهای هدف اصلی:
عراق: حدود ۴۷۴ میلیون دلار در تمام گروه‌ها
افغانستان: بیش از ۱۳۷ میلیون دلار
ترکیه: حدود ۱۱۵ میلیون دلار
پاکستان و امارات نیز در رده‌های بعدی قرار دارند.
بیشتر بخوانید: مدیر تولید و فروش شرکت پیشگام چاپ: ضرورت گشودن درهای اقتصاد کشور به روی تجار
دلایل اصلی این تمرکز عبارت‌اند از:
دسترسی جغرافیایی، شناخت بازار، سادگی حمل‌ونقل زمینی و مزیت قیمت رقابتی محصولات ایرانی.
– کشورهای اوراسیا
کشورهای این منطقه ازجمله روسیه، ارمنستان، قزاقستان، قرقیزستان و بلاروس در سال‌های اخیر به‌خصوص پس از اجرای توافق‌نامه تجارت آزاد ایران با اتحادیه اوراسیا، به مقاصد مهم صادراتی تبدیل شده‌اند.
مهم‌ترین نکات:
– صادرات به منطقه اوراسیا درمجموع بیش از ۱۰۶ میلیون دلار بوده است.
– روسیه و ارمنستان بیشترین سهم را در بین اعضای این اتحادیه دارند.
– محدود شدن واردات برخی کالاها از اروپا، ژاپن و کره‌جنوبی باعث افزایش تقاضا برای محصولات ایرانی در این بازارها شده است.
تولیدکنندگان ایرانی در صورت بهره‌گیری از برنامه‌های هدفمند بازاریابی، همکاری با شرکت‌های مدیریت صادرات و ارائه خدمات پس از فروش، می‌توانند جایگاه رقابتی بالاتری در این منطقه کسب کنند.
– کشورهای توسعه‌یافته و آفریقایی
با وجود سهم پایین، حضور صادراتی ایران در این کشورها نیز وجود دارد اما نیازمند توسعه جدی است. چالش‌هایی چون استانداردهای سخت‌گیرانه، پرداخت بین‌المللی و هزینه حمل بالا از موانع اصلی ورود به این بازارها هستند. بااین‌حال، رشد تقاضا برای محصولات سبز، بومی و مقرون‌به‌صرفه، فرصت‌هایی را برای آینده ایجاد می‌کند.
چالش‌ها و فرصت‌ها
در مسیر توسعه صادرات محصولات چاپ و بسته‌بندی، فعالان این صنعت با چالش‌های متعددی مواجه هستند. یکی از مهم‌ترین چالش‌ها، رقابت شدید در بازارهای بین‌المللی است؛ بسیاری از کشورها با ظرفیت‌های تولیدی بالا و حمایت‌های دولتی وارد این حوزه شده‌اند و بازار را به‌شدت رقابتی کرده‌اند. همچنین، وابستگی بالای صادرات ایران به دو بازار عراق و افغانستان موجب آسیب‌پذیری شده است، به‌گونه‌ای که هرگونه نوسان در روابط سیاسی یا اقتصادی با این کشورها، مستقیماً بر صادرات تأثیر می‌گذارد.
محدودیت‌های لجستیکی و حمل‌ونقل، به‌ویژه در مسیرهای زمینی و دریایی نیز یکی دیگر از موانع اصلی است که موجب افزایش هزینه‌ها و کاهش جذابیت قیمت تمام‌شده محصولات ایرانی می‌شود. افزون بر آن، نوسانات نرخ ارز و نبود امکان استفاده رسمی از سیستم‌های بانکی بین‌المللی برای تسویه‌حساب‌ها، مانع بزرگی برای تجارت شفاف و پایدار است.
در مقابل، فرصت‌هایی نیز پیش روی صادرکنندگان قرار دارد. تنوع‌بخشی به محصولات صادراتی از طریق نوآوری در طراحی، بسته‌بندی و کاربری می‌تواند بازارهای جدیدی را ایجاد کند. همچنین، استفاده از فناوری‌های نوین در تولید و ارتقای کیفی محصولات، توان رقابت در بازارهای پیشرفته‌تر را افزایش می‌دهد.
یکی از فرصت‌های قابل‌توجه، افزایش نیاز کشورهایی مانند روسیه به جایگزینی تأمین‌کنندگان آسیایی به‌جای اروپایی‌ها و کره‌ای‌ها در پی تحریم‌های غرب است. در این میان، تولیدکنندگان ایرانی می‌توانند با برنامه‌ریزی دقیق، از این شرایط بهره‌برداری کنند.
از دیگر مزیت‌ها، امکان تقویت روابط تجاری و صادراتی با بازارهای هدف جدید به‌ویژه در منطقه اوراسیا است. همچنین، توسعه صادرات از طریق همکاری با شرکت‌های مدیریت صادرات و استفاده از ابزارهای دیجیتال مانند پلتفرم‌های B2B و B2C، راهکارهایی مؤثر برای توسعه بازار هستند.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
در سال ۱۴۰۲، صادرات ایران در بخش محصولات پلیمری به ۸۲۰ میلیون دلار و در بخش محصولات کاغذی به ۴۱ میلیون دلار رسیده است. بررسی آمار نشان می‌دهد که تمرکز اصلی صادرات به کشورهای همسایه و منطقه اوراسیا بوده است؛ به‌گونه‌ای که بیش از ۹۵ درصد از کل صادرات صنعت چاپ و بسته‌بندی ایران به این مناطق اختصاص یافته است. این تمرکز بر بازارهای منطقه‌ای، نتیجه مزیت‌های جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی مشترک با کشورهای هدف است.
بااین‌حال، برای دستیابی به رشد پایدار و ورود به بازارهای با ارزش‌افزوده بالاتر، لازم است نگاه صادراتی از حالت سنتی خارج شود. تولیدکنندگان باید با برنامه‌ریزی دقیق، ارتقای کیفیت، تنوع‌بخشی به محصولات و ایجاد برندهای صادراتی قوی، جایگاه خود را در بازارهای بین‌المللی تثبیت کنند.
علاوه بر این، استفاده از فرصت‌هایی مانند توافق‌نامه تجارت آزاد ایران با اوراسیا، ایجاد کنسرسیوم‌های صادراتی و بهره‌گیری از ابزارهای نوین مارکتینگ، می‌تواند مسیر ورود به بازارهای نوظهور و توسعه‌یافته را هموار سازد. تعدادی از اقدامات کلیدی در این مسیر به شرح زیر است:
– امکان استفاده از حساب رسمی پرداخت دوجانبه با ارزهای محلی به‌منظور امکان تسویه‌حساب طرف‌ها
– امضا توافق‌نامه همکاری بین اتحادیه‌های تخصصی و صندوق ضمانت صادرات ایران به‌منظور پوشش ریسک‌های تجاری
– برپایی پاویون تخصصی از طریق همکاری تولیدکنندگان و شرکت‌های مدیریت صادرات در نمایشگاه‌های اصلی در بازارهای هدف
– برپایی پاویون تخصصی در ایران اکسپو و دعوت از واردکنندگان بزرگ و معتبر در بازارهای هدف به‌منظور حضور در جلسات B2B و همایش‌ها و بازدید از تولیدکنندگان
ما در شرکت مدیریت صادرات سایناپک، معتقدیم که توسعه صنعت چاپ و بسته‌بندی ایران در گرو یکپارچگی میان تولید، بازاریابی بین‌المللی و پشتیبانی ساختارمند از صادرات است. این تحلیل، می‌تواند راهنمایی مؤثر برای سیاست‌گذاران، تولیدکنندگان و فعالان صادراتی در مسیر توسعه صادرات غیرنفتی کشور باشد.
نویسنده: سروش طغیانی، مدیرعامل شرکت سایناپک (شرکت مدیریت صادرات محصولات صنعت چاپ و بسته‌بندی)
