افزایش قیمت کاغذ و افت فروش کتاب‌های چاپی، ناشران را به سمت چاپ دیجیتال سوق داده است؛ راهکاری که می‌گویند «هم می‌تواند ناجی نشر باشد و هم تهدیدی برای حرفه‌ای‌گری».
به گزارش چاپ و نشر آنلاین به نقل از ایبنا، کارشناسان حوزه چاپ و نشر معتقدند، سال‌های اخیر، چاپ دیجیتال توانسته است به حیات صنعت نشر در عصر جدید کمک کند و ناشران زیادی را از ورشکستگی برهاند؛ علاوه‌براین پیوند صنعت چاپ و دنیای دیجیتال، به رشد و توسعه این صنعت کمک‌ویژه‌ای کرده و موجب بروز خلاقیت‌های نوین در صنعت نشر شده است؛ همچنین ناشران در این سال‌ها با تکیه بر چاپ دیجیتال ادامه فعالیت خود را تضمین کرده‌اند.
اما می‌توان گفت که فرسودگی دستگاه‌ها و ماشین‌آلات صنعت چاپ، بزرگترین چالش حوزه چاپ و نشر به شمار می‌آید، اگر شرایطی فراهم شود که فناوری‌های روز، به کشور وارد شود به رشد صنعت نشر نیز کمک خواهد شد. دو دهه قبل برخی افراد چاپ دیجیتال را تهدیدی برای چاپ سنتی می‌دانستند، اما کارایی‌های این شیوه چاپی و کمک آن به صنعت نشر و سایر صنایع، این نگاه را اصلاح کرد و روز به روز بر جمع مخاطبان و طرفداران آن افزوده شد
کارشناسان اما بر این باورند که توسعه چاپ دیجیتال در ایران اگرچه فرصتی برای نجات نشر است اما استفاده بی‌ضابطه از آن می‌تواند صنعت نشر را از مسیر حرفه‌ای دور کند.با افزایش هزینه‌های کاغذ، چاپ و توزیع، «چاپ دیجیتال» در سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین ابزارهای بقا برای ناشران ایرانی تبدیل شده است. کارشناسان معتقدند این فناوری اگرچه زمینه رشد نویسندگان جوان و کاهش ریسک اقتصادی را فراهم کرده، اما استفاده بی‌قاعده از آن می‌تواند صنعت نشر را از حرفه‌ای‌گری دور کند.
در شرایطی که بازار کتاب ایران با کاهش تقاضا برای نسخه‌های چاپی، افزایش قیمت تمام‌شده و محدودیت فضای انبار دست‌وپنجه نرم می‌کند، چاپ دیجیتال راهی پیش روی ناشران قرار داده است؛ امکانی که به گفته فعالان حوزه نشر، توانسته چراغ بسیاری از انتشارات کوچک و متوسط را روشن نگه دارد.
راه نجات مالی ناشران کوچک
می‌توان گفت که چاپ دیجیتال، به دلیل پاسخ به نیاز ناشر درباره انواع شمارگان و امکان چاپ تعداد معدود، موجب شده است ناشران برای انتشار کتاب ناچار به خواب سرمایه نباشند. پیش‌تر، انتشار یک کتاب به‌طور متوسط، نیازمند چاپ حداقل ۵۰۰ نسخه بود؛ رقمی که برای بسیاری از ناشران، به‌خصوص در آستانه رویدادی مثل نمایشگاه کتاب، سرمایه قابل‌توجهی محسوب می‌شد.
محمدمهدی تینای طهرانی، یکی از فعالان حوزه چاپ دیجیتال با اشاره به وضعیت کنونی تولید و چاپ کتاب، معتقد است؛ ناشری که ۵۰۰ عنوان محتوا برای نمایشگاه دارد، تا چند سال پیش باید حدود ۴۰ میلیون تومان هزینه می‌کرد تا بتواند هر اثر را در غرفه عرضه کند، اما امروزه همان تعداد عنوان را می‌تواند با یک‌سی‌ام یا یک‌چهلم آن مبلغ، چاپ کند و در صورت استقبال، به‌سرعت شمارگان را افزایش دهد
وی ادامه داد: به این ترتیب، چاپ دیجیتال امکان بازارسنجی پیش از سرمایه‌گذاری سنگین را فراهم کرده است؛ روندی که اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا نیز به عنوان رویکرد اصلی نشر به کار گرفته می‌شود.
تینای طهرانی با بیان اینکه یکی از مهم‌ترین مزیت‌های چاپ دیجیتال، فرصت‌سازی برای استعدادهای تازه است، افزود: انتشار کتاب برای شاعران و نویسندگان جوان در سال‌های گذشته اغلب به دلیل هزینه‌های زیاد، زمان‌بر و دشوار بود. اکنون اما ناشران می‌توانند آثار کم‌ریسک یا نویسندگان ناشناخته را ابتدا با شمارگان محدود عرضه کنند و در صورت دیده‌شدن، انتشار نسخه‌های بعدی را ادامه دهند.
به اعتقاد وی «کتاب باید اول متولد شود تا دیده شود.» فلسفه چاپ دیجیتال در نشر امروز ایران را توصیف می‌کند. گاهی می‌دانیم کتاب یک شاعر جوان احتمالاً در چاپ اول، فروش زیادی نخواهد داشت، اما ارزش و آینده دارد. اگر بخواهیم از ابتدا کتاب را با شمارگان زیاد منتشر کنیم، ناشر ریسک مالی را نمی‌پذیرد و اثر هرگز به دست مخاطب نمی‌رسد.
سرعت اصلاح و انتشار نسخه‌های جدید با چاپ دیجیتال
می‌توان گفت، یکی دیگر از مزایای چاپ دیجیتال، امکان اصلاح سریع و ارائه ویرایش‌های جدید است. درگذشته اگر در کتابی غلط چاپی، ایراد ترجمه یا نیاز به بازنویسی وجود داشت، ناشر ناچار بود تمام نسخه‌های چاپ‌شده را با هزینه زیاد اصلاح یا کنار بگذارد. اما اکنون، تغییرات محتوا، بلافاصله در چاپ بعدی اعمال می‌شود؛ بدون از بین رفتن سرمایه قبلی. این موضوع به‌ویژه برای کتاب‌های ترجمه، دانشگاهی و آموزشی اهمیت دارد؛ کتاب‌هایی که نیازمند به‌روزرسانی مداوم دارد.
بیشتر بخوانید: صادرات چاپ و بسته‌بندی در مرز بحران
یکی از روندهای جدید، در نشر دنیا که به‌تدریج در ایران نیز درحال گسترش است، چاپ براساس سفارش است. در این شیوه، ناشر پس از دریافت سفارش‌های قطعی از مخاطبان—مثلاً در نمایشگاه کتاب یا از طریق فروش آنلاین—کتاب‌ها را چاپ و ارسال می‌کند؛ یعنی ابتدا فروش انجام می‌شود و سپس تولید.
تینای طهرانی این شیوه را برای ناشرانی که از کمبود سرمایه یا فضای انبار رنج می‌برند، یک مزیت بزرگ دانست و گفت: انبارداری صفر و کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل و برگشت کتاب‌های فروش‌نرفته، بخشی از این مزیت‌هاست.
نسخه‌های اختصاصی و چاپ محدود؛ تجربه‌ای تازه برای مخاطب
اما فراتر از جنبه اقتصادی، چاپ دیجیتال امکان خلق تجربه‌های جدید برای مخاطب را هم فراهم کرده است. یکی از این نمونه‌ها، چاپ نسخه‌های محدود (Limited Edition) برای برنامه‌ها، رویدادها یا مخاطبان خاص است. ناشر می‌تواند یک داستان، زندگی‌نامه یا مجموعه شعر را تنها برای حاضران یک رویداد با پایان متفاوت یا طراحی اختصاصی منتشر کند؛ نسخه‌ای که دیگر در بازار عمومی یافت نخواهد شد.
به گفته تینای طهرانی، این نوع چاپ‌های مناسبتی و شخصی‌سازی‌شده در دنیا به یک ترند تبدیل شده و کارشناسان معتقدند می‌تواند به‌تدریج در ایران نیز جای خود را باز کند، در این بین اگرچه برخی ناشران و شرکت‌های نوآور به سمت استفاده از این فناوری و تجربه جدید رفته‌اند اما در بازار نشر ایران همچنان محدود است و می‌توان با برنامه‌ریزی بهتر و منظم‌تر و فرهنگسازی برای ناشران، استفاده از آن را توسعه داد.
در کنار این موضوع و با وجود مزایای بسیار، کارشناسان نسبت به استفاده بی‌ضابطه از چاپ دیجیتال هشدار می‌دهند. به گفته تینای طهرانی، برخی ناشران با تبدیل‌شدن به «ناشران تک‌نفره»، بدون رعایت استانداردهای تولید، از طراحی جلد تا ویراستاری را پراکنده و غیرحرفه‌ای انجام می‌دهند و این موضوع به افت کیفیت آثار و کاهش اعتماد مخاطبان منجر می‌شود.
وی ادامه داد: همچنین برخی از ناشران خصوصی از این امکان برای شمارگان اندک و غیرواقعی بهره می‌برند؛ موضوعی که موجب می‌شود آمار رسمی نشر کشور قابل‌اتکا نباشد. در حالی که دیگر کشورها چاپ دیجیتال را در خدمت یک چرخه حرفه‌ای نشر به کار گرفته‌اند، در ایران این حلقه‌ها از تولید محتوا تا چاپ و توزیع اغلب از یکدیگر جدا هستند.
تینای طهرانی با بیان اینکه با تغییر رفتار مخاطبان و کاهش تقاضا برای کتاب چاپی، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند آینده نشر بیش از پیش به سمت کتاب‌های صوتی، الکترونیکی و پلتفرم‌های دیجیتال حرکت کند، گفت: با این حال، نسخه‌های چاپی همچنان باقی خواهند ماند، اما بیشتر برای کتاب‌هایی که اقبال عمومی دارند یا ارزش داشتن نسخه فیزیکی برای مخاطب زیاد است.
با نگاهی کلی به این مبحث می‌توان گفت که اگرچه تا چند سال گذشته، انتشار یک کتاب برای نویسنده تازه‌کار آرزویی پُرهزینه و پُرریسک بود؛ اما با ورود چاپ دیجیتال، کتاب‌ها با شمارگان معدود متولد می‌شوند تا اگر دیده شدند، ادامه یابند، ناشران هم از این تحول استقبال کرده‌اند، با این‌حال نگران‌اند کیفیت فدای سرعت و سهولت انتشار شود.
چاپ دیجیتال، برای برخی ناشران حکم «فرشته نجات» را داشته و برای برخی دیگر «دروازه بی‌نظمی» در نشر. این شیوه هزینه‌ها را کاهش داده و انتشار کتاب‌های کم‌تیراژ را آسان کرده، اما اگر بدون نظارت و استاندارد استفاده شود، می‌تواند به افت کیفیت تولیدات فرهنگی بینجامد.
