کاغذ، بافتی متشکل از الیاف گیاهی است که مرغوبیت آن به مواد اولیه و چگونگی عمل آوری آن بستگی دارد. از نظر کیفیت، بهترین کاغذها از الیاف کتان و پنبه به دست می آیند. کاغذ ساخته شده از چوب کاج در رده‌ی دوم و کاغذ نیشکر نیز پس از آن قرار می گیرند.
کاغذ نیز همانند پارچه دارای پشت و رو است. روی کاغذ، آن طرفی است که در ماشین کاغذسازی به‌سمت نمد قرار گرفته و صاف تر است. پشت کاغذ، آن‌طرفی است که در ماشین بر روی آبکش قرار می گیرد. چاپ بر سطح روی کاغذ از کیفیت بهتری برخوردار خواهد بود و چاپ رنگی بر سطح روی کاغذ نتیجه‌ی بهتری در بر خواهد داشت.
برای صاف کردن پشت کاغذ آن را از بین نوردهای پرس براق عبور می دهند. این کار «ساتیناژ» نام دارد. برای تشخیص پشت و روی کاغذ آن‌را برش می دهند. پس از برش، لبه‌ی الیاف به سمت پشت کاغذ خم می شود و اگر لبه‌ی کاغذ را با انگشت لمس کنیم متوجه‌ی لبه دار بودن یک طرف آن می شویم.
کاغذهای مرغوب تر دارای مواد سلولزی بیشتری هستند و رنگ ظاهری آن ها نیز سفیدتر است. کاغذهای نامرغوب دارای مواد چرب بوده و رنگ‌شان زردتر است. کاغذهای نامرغوب با گذشت زمان و به ویژه بر اثر گرما، شکننده می شوند.
کاغذهای گلاسه، مرغوب ترین نوع کاغذ هستند و هرچه سنگین تر باشند (یعنی گرماژ آن ها بیشتر باشد) کیفیت چاپ روی آن ها بهتر است. معمولاً کارهای رنگی و یا فانتزی را روی کاغذ گلاسه چاپ می کنند. هرچه مقدار و تعداد رنگ ها بیشتر باشد، کاغذ گلاسه ی سنگین تری برای چاپ لازم است.
«راه» و «بی‌راهِ» کاغذ
سطح کاغذ دارای «راه» و «بی‌راه» است. به هنگام چاپ بایستی کاغذ به شیوه‌ای وارد ماشین شود که راه آن موازی محور سیلندر باشد و همچنین در صحافی کتاب باید خواب کاغذ موازی عطف کتاب قرار گیرد.
هرگاه خواب یا راه کاغذ، موازی عطف کتاب نباشد، برگ های کتاب حالت افتادگی نداشته و به حالت ایستاده رو به بالا قرار می گیرند و خواننده مجبور است برای خواباندن صفحات، فشار بیشتری روی آن ها اعمال نماید که در نتیجه کتاب زودتر فرسوده می شود.
کارخانه های کاغذسازی در دنیا، رول های کاغذ را به صورت ورق، برش داده و سپس ورق کاغذ را در اندازه های گوناگون بریده و پس از بسته بندی در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می دهند.
راه و بی‌راه کاغذ و مقوا روی بسته بندی با ۲ نشان «SG» و «LG» نشان داده می شود. «Long Grain» یعنی این که راه کاغذ موازی ضلع بلندتر است و «Short Grain» یعنی راه کاغذ موازی ضلع کوچک‌تر است. علامت فلش نیز بر روی لفاف کاغذ، نشان‌دهنده‌ی راه کاغذ است. یعنی اگر فلش موازی ضلع بزرگ‌تر باشد، راه کاغذ در جهت ضلع بزرگ‌تر است و اگر فلش در امتداد ضلع کوچک‌تر کاغذ قرار گیرد، راه کاغذ موازی ضلع کوچک‌تر می‌باشد.
باید توجه داشت که راه کاغذ هنگام چاپ می‌بایست موازی محور سیلندر ماشین چاپ قرار گیرد. به‌عنوان مثال، اگر یک نوع کاغذ ۷۰×۱۰۰ در ماشین ۵/۴ ورقی به حالت راه قرار می‌گیرد، هنگامی‌که آن را از وسط نصف می‌کنیم تا در ماشین دو ورقی استفاده شود، بی‌راه کاغذ وارد ماشین خواهد شد. بنابراین بهتر است هنگام خرید به راه و بی‌راه کاغذ نسبت به ماشینی که قرار است آن را چاپ کند، آگاهی داشته باشیم.
روش های تشخیص راه یا خواب کاغذ
۱- کاغذ از طرف راه آن به آسانی پاره می شود ولی اگر بخواهیم آن‌را با دست از طرف بی‌راه پاره کنیم، نیازمند نیروی بیشتری برای پاره کردن کاغذ هستیم؛
۲- اگر دو نوار از طول و عرض کاغذ ببریم و کنار هم قرار دهیم آن نواری که بی‌راه است خم شده و لبه‌ی آن به‌سمت پایین متمایل می گردد.
بیشتر بخوانید: درآمدی بر کاغـذ/ تاریخچه کاغذ
شیمی کاغذ
برخلاف این تصور که تولید کاغذ اساساً یک فرآیند مکانیکی است، در این فرآیند پدیده های شیمیایی نقش برجسته ای را ایفا می کنند. از تبدیل چوب به خمیر کاغذ گرفته تا تشکیل کاغذ، اصول شیمیایی دخالت آشکاری دارند. لیگنین‌زدایی از یک منبع گیاهی مناسب مثل چوب، یک فرآیند شیمیایی ناهمگن است که در دما و فشار زیاد انجام می‌شود.
دامنه‌ی شیمی کاغذ، وسیع و جالب است که شامل مباحثی از قبیل شیمی کربوهیدرات ها، رنگدانه های معدنی، رزین های آلی، طبیعی و سنتزی و افزودنی‌های پلیمری متعدد می‌باشد. در فرآیند تشکیل نیز تا حد زیادی شیمی کلوئید و شیمی سطح دخالت دارد. نقش پلیمر، شیمی محیط زیست و شیمی تجزیه را نیز نباید فراموش کرد.
ادامه دارد…
سعید جندقی‌زاده – کارشناس چاپ‌ونشر
